Het hart van West-Brabant

Vanuit Bovendonk bloeide de regio op

In een klooster zijn dingen niet altijd wat ze op het eerste gezicht lijken. Dat is in Bovendonk niet anders. Om te beginnen het gebouw. Als je een blik werpt, zweer je dat het symmetrisch is. Pas als je goed kijkt, zie je de waarheid.

Schoolvoorbeeld van Cuypers

Bovendonk is ontstaan als uithof: een door monniken beheerde boerderij. Zij hebben hier veel gebouwd en afgebroken. Woonruimte, voorraadschuren, gebedsplaatsen. Een buitenhuis voor de bisschop van Antwerpen. In 1853 kiest de eerste bisschop van Breda als woonplaats Hoeven Bovendonk. In het najaar van 1895 geeft het bisdom opdracht voor de bouw van het seminarie.

Het seminariegebouw dat hier nu staat is van ir. Pierre Cuypers, de architect die met honderden kerken, waaronder ook de basiliek in Oudenbosch, het gezicht van kerkelijk Nederland heeft bepaald. Bovendonk ontwerpt en bouwt hij aan het eind van zijn carrière, als zijn stijl uitgekristalliseerd is. Je ziet in Bovendonk onder meer elementen uit Het Rijksmuseum (ook van Cuypers).

Juist dankzij een bewogen geschiedenis, waarin het uithof ook enige tijd leeg stond, is dit het Cuypersgebouw dat nog het meest in zijn originele vorm is.

Symmetrie zul je hier niet ontdekken. Geen lijn, vlak of patroon herhaalt zich. Het ging Cuypers om het creëren van een harmonieus beeld. Koude symmetrie doet daar afbreuk aan. Hoe trots hij was op het klooster – en hoe geweldig hij zichzelf vond – kun je opmaken aan het aantal keren dat hij zijn eigen beeltenis in het interieur heeft verwerkt.

Gedwee het seminarie in

Het gebouw verrees ter huisvesting van de priesteropleiding. Voor menigeen die hier rondloopt, vooral zij zonder katholieke wortels, zullen gevoelens van bewondering en ongeloof hand in hand gaan. Wat beweegt een gezonde jongeman met een wereld te ontdekken om zich hier in het seminarie op te sluiten? Welk een toewijding aan een
vroom en devoot leven!

Dat je gelooft in een hogere macht is goed voor te stellen. Maar om daar zoveel voor op te geven? Jaarlijks stapten hier honderden jongens binnen. Na een opleiding van zes jaar gaan de meesten als priester terug de wereld in. Een op de vijf haalde de wijding niet. Zij werden ‘s ochtends vroeg met hun spulletjes door de zijdeur buitengezet.

Inderdaad, niets is wat het lijkt. Veruit het grootste deel van de leerlingen begon aan de priesteropleiding omdat het van ze verwacht werd. Wie de opleiding verprutste of wereldse verleidingen niet kon weerstaan, was een schande voor zijn familie.

Door monniken veroverd land

Misschien zie je de katholieke kerk als een parasiet in het Brabantse land, waar boeren een deel van de oogst en hun nakomelingen aan moesten afstaan? Ook dat beeld doet geen recht aan de werkelijkheid. Voordat de monniken kwamen, was dit gebied niet meer dan een zompig moeras met een handvol keuterboeren.

Alles dat hier is ontstaan, komt voort uit welvaart gebracht door monniken.

Het is aan de kerk te danken dat hier wat te verbouwen valt. Dit land is namelijk ontgonnen door de monniken die zich vestigden op een hoger gelegen plek in het natte gebied, een donk op de grens van zand- en kleigrond. Met weinig meer dan zeis en spade hebben ze de woestenij om hun heen verdreven.

De monniken brachten niet alleen het geloof naar het moeras. Ook hun kennis over landbouw verspreidde zich over de groeiende bevolking. En het zijn de monniken die zorgden voor onderwijs. Vele Halderbergenaren hebben van een broeder leren lezen.

Alles uit kundige handen

In de tijd waarin het klooster gebouwd werd, tegen het einde van de 19e eeuw, kwam alles aan op handwerk. Elektrisch gereedschap, zware machines, pre-fab onderdelen: geen optie, het was er simpelweg niet.

Houd je van vakmanschap? Wat dat betreft is alles wél wat het lijkt.

Al het hout dat je op Bovendonk ziet, is handgemaakt door timmerlieden op aanwijzing van Cuypers. Alle bakstenen zijn gelegd naar de kunst van schoon metselwerk. Je loopt over de originele vloeren die met grote zorg gelegd zijn in
typische Cuyperspatronen.

Het zegt alles over het vakwerk en de materiaalkeuze dat het gebouw de tand destijds zo goed heeft doorstaan.

Peace, love and happiness

In de tweede helft van de 20e eeuw nam de invloed van de kerk af, evenals het aantal studenten van de priesteropleiding. In 1967 sloot de priesteropleiding en bleef het seminariegebouw een tijd functieloos.

Na 12 jaar kwam redding in de vorm van Toon Hommel, een vrijzinnige priester die zich met zijn gemeenschap ontfermde over het in verval geraakte seminarie. Net als de monniken die het land ontgonnen, staken zij hun ziel en zaligheid in deze plek. En het waren de zeventiger jaren, dus was er ook tijd voor uitbundige feesten op Bovendonk.

Hommel opende de deuren voor de omgeving. Hoevenaren werkten vrijwillig mee aan het opknappen, lokale verenigingen vonden er een thuisbasis en een groeiend aantal dorpsbewoners bezocht de kerkdiensten in de kapel. In 1983 kwam de priesteropleiding op kleinere schaal terug.

Waar velen zich thuisvoelen

Een uithof herbergt het leven in al haar facetten. Op en rond deze donk voorzagen monniken zichzelf van voeding en onderdak. Ze gaven hier invulling aan hun spiritualiteit, met symbolen en rituelen, door uitbundige verering en meditatieve rust.

Op het Bovendonk van vandaag kom je om te werken, om te reflecteren, om tot rust te komen en om te feesten. Overal is ruimte voor, wat dat betreft is er nooit iets veranderd.

Op Bovendonk vind je de inspiratie die je zoekt. Het is maar waar je naar kijkt en in welk licht je het zet.